Geschiedenis van het vooruitkijken

“Maak van onzekerheid een deugd”

Maya Van Leemput

 

Futurologie op de Dag van de Wetenschap

 

Tijdens het Wetenschapsfestival Brussel ter gelegenheid van de Dag van de Wetenschap gaf Maya Van Leemput in de Nederlandstalige bibliotheek Muntpunt in Brussel een historisch overzicht van het denken over de toekomst, zeg maar de futurologie. Maya Van Leemput werkt zelf als futurologe en geeft les aan de Erasmus Hogeschool Brussel. Dat is trouwens de enige plaats in ons land waar je een opleiding Future Studies kunt volgen.

 

Voorspellen                              

 

Zelf wordt Maya Van Leemput op lezingen vaak geïntroduceerd met de verwachting: “Zij zal de toekomst voorspellen”. De futurologe heeft hier alle begrip voor. Kijk je immers naar de roots van het vooruitkijken, dan kan je niet anders dan constateren dat de mens altijd al heeft vooruitgekeken en dat vooruitkijken kwam vroeger neer op het proberen te voorspellen van de toekomst.

 

In elk geval tot het begin van onze jaartelling baadde het nadenken over de toekomst in een bovennatuurlijke sfeer. Astrologie, orakels en profetieën speelden een centrale rol. Maya Van Leemput laat haar geschiedenis van het vooruitkijken in 7000 voor Christus beginnen. Toen gaven de oude Egyptenaren al een gedetailleerd beschrijving van hun hemel en het leven na de dood. 2000 voor Christus baseerden astrologen in Babylonië zich op de stand van de sterren om hun voorspellingen te doen. De schijnbare beweging van hemellichamen was al goed gekend. In Indië komen er “vliegende machines” voor in het epos Ramayana dat vijfhonderd jaar voor onze jaarrekening geschreven werd. De klassieke Grieken en Romeinen raadpleegden te pas en onpas orakels. Maya Van Leemput benadrukt dat al deze magische praktijken tot vandaag doorleven en ondertussen diepgeworteld zijn.

 

Anticipation

 

Geleidelijk aan werd het toekomstdenken toch rationeler. Maya Van Leemput staat even stil bij Thomas Mores Utopia en de astronoom Johannes Kepler, die in zijn boek Somnium over een reis naar de maan schreef. Zo belanden bij de sciencefiction van Jules Verne en H.G. Wells.

 

Een scharniermoment is de oproep van H.G. Wells honderd jaar geleden om op een wetenschappelijke manier over de toekomst te speculeren. Zelf geeft hij het voorbeeld in zijn boek Anticipations of the reaction of mechanical and scientific progress upon human life and thought.

 

Dit leidde tot de oprichting van de eerste leerstoelen ‘anticipatie’, waar op een gestructureerde manier aan toekomstonderzoek wordt gedaan. In de jaren vijftig van de vorige eeuw richtte de Franse filosoof Gaston Berger het Centre d’Etudes Prospectives.

 

Ondertussen zijn we een eeuw na Wells’ oproep en pas nu organiseert de Erasmus Hogeschool de eerste lessen over toekomstdenken in ons land.

 

Leren nadenken over de toekomst

 

Maya Van Leemput en haar medewerkers willen ons beter leren nadenken over onze toekomst. Er wordt naar de nabije toekomst gekeken, naar de toekomst van onze kinderen en kleinkinderen net zoals het “levend geheugen” van onze grootouders twee generaties terug in de geschiedenis kijkt.  

 

Ze willen generalisten zijn en ontwikkelen methoden om over de toekomst na te denken. Hiermee begeleiden ze mensen in het vorm geven van hun toekomst, die zich afspeelt in de zone tussen totale onvoorspelbaarheid en wat totaal zeker is.

Te veel mensen zien veranderlijkheid als een probleem.  Het lijkt dat onzekerheid moet beperkt worden. Maya Van Leemput pleit daarentegen om de mogelijkheden zo breed mogelijk te houden. “Maak van onzekerheid een deugd” luidt dan ook haar motto.

 

DAG VAN DE WETENSCHAP
Heel Vlaanderen
25 januari 2018
www.dagvandewetenschap.be

 

WETENSCHAPSFESTIVAL BRUSSEL
25 november 2018
Muntpunt, Munt 6, Brussel
www.wetenschapsfestival.brussels

 

Frank Beckers