Uitstap Tongeren: Op zoek naar de Etrusken

 

Ambiorix

 

Een stoere Ambiorix waakt over de Grote Markt van Tongeren. Tijdens een opstand in 54 voor Christus tegen de Romeinen hakten zijn Eburonen een gans legioen in de pan. De wraak van Julius Caesar zou echter verschrikkelijk zijn. De Romeinse veldheer mobiliseerde vijftigduizend soldaten. De “Belgae” waren geen partij voor deze overmacht. De Romeinen verpletterden de Eburonen. Ambiorix zelf kon met enkele getrouwen ontkomen en verdween in de mist van de geschiedenis. Het verhaal is bekend uit ‘De Bello Gallico’ en kwam op school ruimschoots aan bod tijdens de “vaderlandse” geschiedenis. De Romeinse beschaving wordt op school uitgebreid bestudeerd. Over hun voorgangers, de Etrusken, leerde ik echter bitter weinig.

 

Wie waren de Etrusken? Ze leefden in het midden van Italië. Hun gebied omvatte het huidige Toscane en delen van Umbrië en Lazio. Deze streek is bijzonder vruchtbare én rijk aan grondstoffen. Historici zijn het niet eens over de vraag waar de oorsprong van de Etrusken lag. Hun bloeiperiode was tussen 750 voor en 500 voor Christus. In de periode dat Rome een koninkrijk was, waren de drie laatste koningen Etruskisch. Daarna gaat het Etruskische volk op in de Romeinse wereld.

 

Mannen met macht, vrouwen van aanzien

 

Vorig jaar liep er een interessante dubbeltentoonstelling over de Etrusken in het Allard-Pierson museum in Amsterdam en het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. Toen ik de Beneluxcon 2012 in Katwijk aan Zee bezocht, ben ik daarheen gegaan. In Leiden vergezelde de Zwitserse sciencefictionfan Pascal Ducommun me. Hij was ook naar Nederland om de Beneluxcon bij te wonen. In Amsterdam focuste de expositie zich op de Etruskische man en in Leiden op de Etruskische vrouw, die behoorlijk geëmancipeerd was. Vrouwen stonden bij de Etrusken in hoog aanzien. Op fresco’s staan vrouwen naast mannen afgebeeld in het publieke leven, bijvoorbeeld in het theater. Bij de Romeinen en Oude Grieken had de vrouw heel wat minder te zeggen. De vrouwen op Romeinse en Griekse fresco’s zijn voornamelijk danseressen, diensters en prostituees.

 

Nu zijn de Etrusken tot bij ons geraakt. De tentoonstelling ‘Una Storia Particolare’ in het Gallo-Romeinse museum in Tongeren vertelt het verhaal van misschien wel de eerste grote beschaving van Italië. Tot mijn opluchting blijkt het wel degelijk een andere tentoonstelling dan de dubbeltentoonstelling in Nederland te zijn.

 

SF-café Leuven op stap

 

Op het SF-café van maart 2013 hadden Ludwine Van Assche, Johann Chiaradia en ik afgesproken om in het Paasweekeinde naar Tongeren te gaan. Johann bracht zijn vrouw Rosette mee. Vooraleer we aan het culturele gedeelte starten, wilden Ludwine en ik toch eerst een hapje eten. Op zoek naar een restaurant, waar we niet te lang zouden moeten zitten, schrokken we van de vele leegstaande horecazaken in de winkelstraat van het station naar het museum.

 

Gallo-Etruskisch Museum voor drie maanden

 

Met de komst van deze tentoonstelling, herdoopten sommige journalisten het museum in het Gallo-Etruskische museum. Zoals gewoonlijk in het Tongerse museum is de ‘Etrusken’ een heel didactische tentoonstelling met een apart programma voor de kinderen. Dat was ook al het geval bij ‘Sagalassos. Stad der Dromen’. Er zijn zo goed als geen monumentale beelden, wel is er een overvloed aan klein materiaal met hier en daar een iets groter beeld. Zowat alles werd in Etruskische grafplaatsen opgegraven. Hun uitgestrekte necropolen met soms tientallen grafheuvels naast elkaar vormen vandaag een toeristische attractie.

 

Driehonderdvijftig voorwerpen uit archeologische musea uit Rome, Firenze, Bologna, Trier, Leiden, Amsterdam en andere Europese steden werden samengebracht: terracottabeelden, keramiekbeelden, amfora’s, sierraden in gouddraad, bronzen krijgerbeelden,… De langgerekte beelden inspireerden vorige eeuw Alberto Giacometti voor zijn beeldhouwwerk. De tentoonstelling wijst nadrukkelijk op de invloed van de Grieken en Feniciërs op de Etruskische samenleving.

 

De Etrusken leefden in twaalf stadsstaten. Taalkundigen begrijpen hun taal nog niet volledig. Het Etruskisch behoort niet tot de Indo-Germaanse talen. Een vrij groot aantal korte inscripties is overgeleverd, veelal grafinscripties. De Etrusken namen hun alfabet van de Grieken over, met wie ze handel dreven. De Grieken hadden meerdere kolonies in Italië gesticht. Etruskische teksten moeten in tegenstelling tot Grieks van rechts naar links worden gelezen. Enkele woorden van hun taal leven tot op de dag van vandaag voort in hedendaagse talen. Zo gaat ons woord “persoon” terug op het Etruskische woord voor “masker”.

 

Een “duizendjarig rijk”

 

In hun kunst en godsdienst namen de Etrusken heel wat Griekse elementen over. In versieringen duiken fabeldieren als sfinxen, griffioenen en chimaera’s op. Veel Griekse goden hadden een Etruskische equivalent. In Tongeren tonen foto’s ons de Etruskische monumentale begraafplaatsen. Op de tentoonstelling kan je virtueel door de graftombe van Regolini-Galassi uit de zevende eeuw voor Christus stappen. De bezoeker loopt door een 3D reconstructie van de binnenkant van de grafheuvel.

 

Volgens de uitleg in het museum geloofden de Etrusken in hun eigen ondergang, maar ook in leven na de dood. Volgens de Latijnse schrijver Censorinus meenden de Etrusken dat elke mens, elke stad en elk volk een vast aantal jaren te leven had. Een mens had zeventig jaar te gaan en hun beschaving zou na tien eeuwen ten einde lopen. (Eeuwen konden naar het schijnt wel in duur verschillen.)

 

De Etrusken waren trouwens een zeer bijgelovig volkje. Priesters voorspelden de toekomst aan de hand van de inslag van de bliksem, het schouwen van levers of de studie van de vlucht van vogels. In Tongeren ligt er een schapenlever in brons, die vermoedelijk als didactisch materiaal voor de voorspellers diende.

Je kunt de tentoonstelling in het Gallo-Romeins museum nog tot 25 augustus bezoeken.

 

DE ETRUSKEN. UNA STORIA PARTICOLARE

16 maart – 25 augustus 2013

Gallo-Romeins Museum, Tongeren

 

ETRUSKEN. MANNEN MET MACHT

14 oktober 2011 – 18 maart 2012

Allard-Pierson Museum, Amsterdam

 

ETRUSKEN. VROUWEN VAN AANZIEN

14 oktober 2011 – 18 maart 2012

Rijksmuseum van Oudheden, Leiden

 

Meer info:

www.galloromeinsmuseum.be

www.allardpiersonmuseum.nl

www.rmo.nl

 

Frank Beckers