De komst van de robot

 

SF-café in Parijs

 

Op de reis van het SF-café Leuven naar Parijs bezochten Ton van Rooij, Frank Roger en ik in december 2012 de tentoonstelling ‘Et l’Homme… Créa Le Robot’ in het Musée des Arts et Métiers. De titel is een verwijzing naar de film ‘Et Dieu Créa… la Femme’ van Roger Vadim uit 1956 waarmee Brigitte Bardot doorbrak.

 

Volgens de tentoonstelling zijn de robotten al tussen ons. Robotten zijn op vele vlakken actief: als stofzuiger in het huishouden, als ramenwasser, als onderzeeër, als onderzoeker op Mars, als gezelschapsdier of als speelgoed.

 

Van automaat tot gevechtsrobot

 

Het verhaal begint in de Oudheid waar wiskundigen en ingenieurs zoals Euclides en Archimedes elementaire automaten bouwden. De tentoonstelling besteedt meer aandacht aan Hero van Alexandrië die ook mechanische apparaten bouwde. Sommige van diens toestellen werden hydraulisch, andere door stoomdruk aangedreven. Hero van Alexandrië (eerste eeuw voor of na Christus) staat overigens bekend als uitvinder van de eerste stoommachine! Hij beschrijft in zijn werken apparaten die tempeldeuren automatisch doen opengaan en dichtgaan. Bovendien zou hij mechanische vogels gemaakt hebben die bewogen, ronddraaiden en konden fluiten.

 

Vervolgens maken we een sprong van meer dan vijftienhonderd jaar. Horlogemakers vinden het “horloge à poids” uit, de klok met gewicht. Dit betekende een revolutionaire vooruitgang en leidde tot de bouw van tal van klokken, pendules én automaten in de zeventiende en achttiende eeuw. De ene muziekautomaat zat al vernuftiger in elkaar dan de andere. Daarnaast verschenen automatisch bewegende poppen, die wandelen, draaien en dansen. Zij zijn de voorbodes van onze androïde.

 

Lopende band

 

Wanneer Frederick Winslow Taylor (1856, 1915) in het begin van de twintigste eeuw het arbeidsproces wetenschappelijk analyseert en het werk herorganiseert om de efficiëntie te verhogen, reageert Henry Ford enthousiast. De Amerikaanse industrieel realiseert het taylorisme met de lopende band in zijn autofabrieken. Elke werknemer voert slechts één handeling uit. Zo slaagt Ford erin om tussen 1908 en 1927 vijftien miljoen exemplaren van de populaire ‘Ford model T’ te produceren.

 

Dankzij het ontstaan van de informatierevolutie lijkt er geen maat meer te staan op de huidige ontwikkeling van robotten. Er zijn robotten die op de maan en Mars werken, die in nucleaire centrales werken, die onderzee varen, die helpen bij het opereren, die militaire missies uitvoeren en er zijn zelfs robotten om te knuffelen.

Japan loopt voor in de productie van aaibare Aibo’s en kunstmatig gezelschap voor ouderen. Helaas, toen de tsunami vorig jaar toesloeg en de nucleaire ramp van Fukushima veroorzaakte, was het een maand wachten vooraleer robots uit… de VS het puin konden ruimen. In de eerste weken na de natuurramp moesten arbeiders de gevarenzone opkuisen met alle desastreuze gevolgen voor hun gezondheid.

 

Vandaag liggen er in de winkels robotstofzuigers. Ook de ramen van de glazen piramide in het Louvre worden door schoonmaakrobotten schoon gehouden.

 

Cyborg en androïde

 

Twee robotten, Robbix en Robbixa, leggen de drie wetten van de robotica die door Isaac Asimov geformuleerd werden, uit aan het publiek: een robot mag nooit een mens kwaad berokkenen; een robot moet het bevel van een mens opvolgen voor zover dit niet in strijd is met de eerste wet; een robot moet zichzelf beschermen zolang dit niet in strijd is met de eerste of tweede wet.

 

Terloops wordt ‘Rossum’s Universal Robots’ van de Tsjechische sf-auteur Karel Čapek vermeld. De tentoonstelling neemt de veelvoorkomende misvatting over dat Karel Čapek het woord bedacht. In werkelijkheid was het diens broer Josef Čapek die voorstelde om het Tsjechische woord “robota” (arbeid, automatische arbeid,…) te gebruiken. Karel Čapek heeft het woord dan wel gepopulariseerd door het in zijn theaterstuk ‘R.U.R’ te gebruiken.

 

Helemaal op het einde van de tentoonstelling, stappen we de wereld van de sciencefiction binnen. De tentoonstelling eindigt met robotten uit de cinema, die toch nog een tikkeltje meer kunnen dan stofzuigen of rondjes maken op onherbergzame plaatsen. De robot of androïde van de toekomst is een staaltje hightech gecombineerd met artificiële intelligentie. Zij nemen autonoom beslissingen. Vaak weten ze zich aan het keurslijf van Asimovs wetten te onttrekken, al is het in veel films door een bug, een onvoorziene omstandigheid of door toedoen van een kwaadwillige “gekke professor”.

 

Uit de collectie van de Franse verzamelaars ScienceFicionArchives.com zijn er replica’s of originelen van de Maria-robot uit ‘Metropolis’. R2-D2 C-3PO uit ‘Star Wars’, T-800 uit ‘Terminator 2’, NS-5 uit ‘I, Robot’. Ondertussen zien we op de achtergrond filmfragmenten. De belangrijkste filmklassiekers met een belangrijke rol voor robotten passeren de revue: ‘Metropolis’, ‘Forbidden Planet’, ‘Space Odyssey 2001’, ‘Robocop’, ‘Artificial Intelligence’, …

 

Conferenties

 

Naar aanleiding van de tentoonstelling staan er vier populairwetenschappelijke lezingen op het programma van het museum.

 

En de onderzoeker… creëerde de robot

De oorsprong van de mythe van de robot

De robot van morgen: naar het beeld van de mens?

Automatisering van het werk: wordt de mens voorbijgestoken door machines?

 

De Slinger van Foucault

 

Natuurlijk grepen we ook de kans om de permanente collectie van het museum te bekijken. Het Musée des Arts et Métiers is een wetenschappelijk museum met de nadruk op de geschiedenis van techniek. Bijgevolg staan er heel wat oude wetenschappelijke instrumenten, oude voertuigen en een hele reeks oude computers.

Verder bevat de collectie tal van klokken en automaten, handig voor de tijdelijke tentoonstelling. Daarnaast is het laboratorium van scheikundige de Lavoisier nagebouwd. De Slinger van Foucault bewijst dat de aarde draait. Bijzonder is ook de replica van het Antikythera-mechanisme, een mechanische computer uit de Oudheid!

Ter gelegenheid van ‘Et l’Homme Créa… le Robot’ biedt de museumwinkel een keuze van speelgoedrobots aan.

 

Et l’Homme… Créa le Robot

30 oktober 2012 – 3 maart 2013

Musée des Arts et Métiers

60 Rue Réamur, 75003 Parijs

www.arts-et-metiers.net

 

Meer info:

www.robots.arts-et-metiers.net

sciencefictionarchives.com

 

Frank Beckers

Maak jouw eigen website met JouwWeb