Het nut van 'wat als'-vragen

 

Of we dat nu beseffen of niet, iedereen buigt zich over ‘wat als’-vragen

               Jeroen Hopster, Filosofie Magazine, februari 2019

 

Waarom moeten we de ‘what if…’-vraag stellen, vraagt filosoof Jeroen Hopster zich in Filosofie Magazine af. Zijn conclusie luidt dat deze gedachtegangen tot nieuwe inzichten leiden.

 

Jeroen Hopsters essay start met het verhaal van Vasili Archipov, gezagvoerder van een Sovjetonderzeeër. Op 27 oktober 1962, tijdens de Cuba-crisis, dachten zijn twee collega-gezagvoerders dat de oorlog was uitgebroken. Vasili Archipov overtuigde zijn collega’s om toch geen nucleaire torpedo’s af te schieten, maar naar de oppervlakte te varen en radiocontact met Moskou te zoeken. Wat als… Archipov akkoord was gegaan met het lanceren van nucleaire wapens?

 

‘Deze “wat als”-vraag behoort tot het genre van what if-geschiedenis. Onder historici heeft dat genre een slechte naam. Als geschiedenisstudent werd mij verteld dat ik me er maar beter verre van kon houden: het lokte slechts nutteloze speculatie uit. Wat er was gebeurd als…? Dat kunnen we domweg niet weten.

 

Het academische taboe op “what if”-geschiedenis is niet onbegrijpelijk; je gaat er gemakkelijk de mist mee in. In detail uittekenen hoe de geschiedenis anders zou zijn verlopen – daartoe zijn we zelden in staat. Daarvoor is de dynamiek van de geschiedenis te complex en voorspelbaar.

(…)

De aardigheid van “wat als”-vragen zit ‘m niet alleen in het inzicht dat ze opleveren in de wereldgeschiedenis, maar ook in onze eigen levensgeschiedenis.’ (…) ‘Zo schrijft Vladimir Nabokov in zijn korte roman ‘Het oog’ (1930): “Er zit een prikkelend genoegen in het omkijken naar het verleden en je afvragen: “Wat was er gebeurd als…”, en door het toevallige voorval te vervangen door een ander te observeren hoe uit een grauw, dor, banaal ogenblik in je leven een wonderbaarlijke, rooskleurige gebeurtenis groeit die in werkelijkheid haar bloem niet heeft ontvouwd. Een geheimzinnig iets, die vertakkende structuur van het leven,: je voelt in elk ogenblik in het verleden een tweesprong, een “zo” en een “anders”, met talloze verblindende zigzagwegen die zich in tweeën en drieën splitsen tegen de donkere achtergrond van het verleden.”

(…)

‘Heeft het leven inderdaad een vertakkende structuur? Splitst ons levenspad in alle richtingen, op elk ogenblik? Hoe kunnen wok dat levenspad, binnen een landschap van mogelijkheden, het best visualiseren? Of leven we helemaal niet in een wereld van mogelijkheden, mar in een deterministische werkelijkheid?

‘… het idee dat wij leven in een wereld van mogelijkheden is iets dat we zouden moeten waarderen. Dat er voortdurend verschillende mogelijkheden bestaan betekent dat onze keuzes ertoe doen. Juist het besef dat veel dingen met gemak anders hadden kunnen lopen verrijkt onze belevingswereld.’’

‘De gedachte aan alternatieve werelden creëert een extra emotionele dimensie, die gepaard kan gaan met verdriet, maar ook met vreugde.

(…)

‘Juist de toevalligheid van een levensbepalende gebeurtenis, het gemak waarmee die anders had kunnen lopen, draagt bij aan de schoonheid van het daadwerkelijke verloop.’

 

(Bron: Jeroen Hopster, Vraag je af: 'What if...' en prijs jezelf gelukkig, Filosofie Magazine, februari 2019)

Maak jouw eigen website met JouwWeb