Robot: vriend of vijand?
De komst van de robot
Is het tijdperk van de robot aangebroken? Bijna schreef ik ‘eindelijk aangebroken’, want in sciencefiction verhalen dromen we immers al tachtig jaar van robots. In de jaren zestig verwachtte het grote publiek dat in het jaar 2000 tal van robotten ons zouden helpen. Anderzijds waren er ook apocalyptische verhalen over robots die de wereld overnamen. We hebben lang moeten wachten, maar nu duiken er autonome auto’s op, voeren industriële robotten in fabrieken het zware werk uit, toert er op Mars een robotrover rond, helpen robotstofzuigers bij het huishouden, vinden kinderen én bejaarden troost bij robotknuffels en voeren dokters via robotten operaties uit. Daarnaast zijn er nog tal van bots op internet en doen we alsmaar meer beroep op virtuele assistenten. Mocht kunstmatige intelligentie haar beloftes waarmaken, staat niets nog in de weg van nog meer robotten die steeds meer taken van ons overnemen.
Komt de robot als vriend of als vijand, zullen ze onze wereld redden of nemen ze de wereld van de mens over? Deze vraag staat centraal op de tentoonstelling Hello, Robot in het Designmuseum in Gent. Deze expositie is een coproductie van het museum in Gent, het Museum voor Toegepaste Kunsten uit Wenen, het Vitra Design Museum in Weil am Rhein en het Oostenrijks Museum voor Toegepaste Kunst MAK. De musea deden onder meer beroep op SF-auteur Bruce Sterling. Naast het raad geven aan de curatoren, schreef hij het kortverhaal My Elegant Robot Freedom, dat in de lijvige catalogus staat.
Curatrice Amelie Klein gelooft in beide opties: er zijn redenen om heel enthousiast te zijn én tegelijkertijd zijn er redenen om ongerust te zijn over de komst van de robot.
Robottenkabinet
De tentoonstelling beslaat vier ruimtes met telkens een thema. Van ruimte naar ruimte komen mens en robot dichter en dichter bij elkaar. De kennismaking met robots start in de kelder van het museum met een ‘rariteitenkabinet’, zoals de wandelgids zegt.
‘Heb je al een robot ontmoet?’ SF-fans hebben er in elk geval al veel over gelezen of ze op het scherm aan het werk gezien. Ondertussen zullen velen ook al echte robots gezien hebben: machines niet van papier en celluloïd, maar van metaal en siliconen en werkend op elektriciteit. Op de tentoonstelling ’Ik zal 20 jaar oud zijn in 2030’ in Luik werden we door de humanoïde robot Pepper ontvangen.
In het kabinet worden scènes van Knight Rider, I, Robot, Ex Machina, 2001 A Space Odyssey en de muziekvideo Die Roboter van Kraftwerk getoond. Tegen de muur hangen posters van Metropolis, Forbidden Planet, Blade Runner en andere films waarin robotten een hoofdrol spelen. Er liggen aankondigingen en een foto van het theaterstuk R.U.R. waarin Karel Čapek het woord robot introduceerde. Dat was een suggestie van zijn broer Josef. Daarnaast krijgen we beelden van militaire drones en de surveillancemaatschappij.
Pronkstuk van het kabinet is R2-D2 afkomstig uit de privécollectie van George Lucas. Het exemplaar was onder meer te zien in de allereerste Star Wars film en in The Empire Strikes Back.
Om de vraag of je al een robot ontmoet hebt, te beantwoorden, moeten we het wel eerst eens worden over een definitie van robot. Hello, Robot suggereert de visie van Alan Winfield professor robotethiek:
'Een robot is
1. Een artificieel apparaat dat zijn omgeving kan waarnemen, en passend kan reageren op of in die omgeving.
2. Een belichaming van artificiële intelligentie; of
3. Een machine die autonoom nuttig werk kan verrichten.’
(Let op het woordje nuttig.)
Robotten aan het werk
Nu hij weet wat een robot is, stapt de bezoeker de ‘productiehal’ binnen. Hier wachten machines die geprogrammeerd zijn om te werken Nemen ze onze jobs af? Of stimuleren ze onze creativiteit en worden we allemaal designers?
Vervolgens betreden we ‘het huis’. We zien robots in het dagelijkse leven. Een robotarm geeft een baby in zijn wieg de fles. Er staan zorgrobotten, wearables, stofzuiger Roomba en slimme assistenten die dankzij artificiële intelligentie ons bij moeten staan in onze planning en in ons werk. Aan de muur hangt een poster van de romantische sciencefictionfilm Her van Spike Jonze, waarin Theodore Twombly (Joaquin Phoenix) verliefd wordt op zijn digitale assistente Samantha (met de stem van Scarlett Johansson).
De robotische wereld
De vierde en laatste ruimte toont hoe heel onze wereld in een robot aan het veranderen is. Leven we binnenkort in een robot? Deze kamer is ‘de interface’ gedoopt, de robotische wereld, waarin machines met machines communiceren, autonoom en zelflerend zijn. Het huis vol domotica, de slimme stad, de omgeving vol met sensors worden zelf een robot. Mens en machine komen dichter en dichter bij elkaar… tot er een versmelting optreedt. Het exoskelet dat verlamden opnieuw laat stappen, laat de robot als vriend zien. De eerste DIY biohackers planten chips in hun hand waarmee ze bijvoorbeeld een deur kunnen openen. Robotinsecten zouden de nieuwe bestuivers kunnen zijn en zo de landbouw redden, mochten vlinders, bijen en hommels uitsterven. Toch was hier mijn eerste gedachte dat we eerder moeten voorkomen dat insecten massaal verdwijnen.
Let’s talk about the robot
Het wordt hoog tijd dat de maatschappelijke discussie over robots en kunstmatige intelligentie gevoerd wordt. Wat willen we dat robots doen en welke taken vertrouwen we hen toe? Via veertien vragen zwengelt de tentoonstelling de discussie aan.
De eerste vraag ‘Heb je al een robot ontmoet?’ kan nog eenvoudig beantwoord worden, ten minste als we het eens zijn over wat een robot is. Andere vragen zoals ‘Vertrouw je robots?’ en ‘Wil je beter worden dan de natuur beoogde?’ zullen geen eenduidig antwoord krijgen. ‘Hoe voel je jou bij het feit dat dingen gevoelens hebben?’ en ‘Geloof je in de dood en hergeboorte van dingen?’ lijken me voorbarig en eerder ingegeven door een overdreven vooruitgangsgeloof – geloof in de singulariteit? - dan dat ze een realistische stand van zaken geven.
Hello, Robot is een Interessante tentoonstelling met vanzelfsprekend veel uitstappen naar SF en veel speculatie over de nabije toekomst. De tentoonstelling werd duidelijk opgezet om de bezoeker aan te sporen om over robotten en Kunstmatige Intelligentie te reflecteren. Of de robot nu je vriend of je vijand is, moet ieder voor zich uitmaken.
Hello, Robot
27 oktober – 15 april 2018
Design Museum, Gent
www.designmusuem.be
www.sphinx-cinema.be
Frank Beckers
Workshop: de komst van de robot
Tijdens het bezoek aan Hello, Robot in het Designmuseum in Gent krijgt het publiek veertien vragen voorgeschoteld:
Heb je ooit al een robot ontmoet?
Wat was je eerste ervaring met een robot?
Hebben we robots echt nodig?
Zijn robots onze vriend of vijand?
Vertrouw je robots?
Kan een robot jouw werk uitvoeren?
Wil je zelf graag een producent worden?
In welke mate wil je steunen op smart helpers?
Hoe voel je jou bij het feit dat dingen gevoelens hebben?
Geloof je in de dood en hergeboorte van dingen?
Zou je toestaan dat een robot jou verzorgt?
Wil je beter worden dan de natuur beoogde?
Naderen robots een evolutie?
Zou je in een robot willen leven?
Wie wil, kan deze vragenlijst online invullen op:
https://frankbeckers.typeform.com/to/FTmVKL deel 1
https://frankbeckers.typeform.com/to/zPmqoB deel 2
Robots in de cinema
Cinema Sfinx in Gent vult de tentoonstelling aan met een filmluik over robotten. In november, december en januari stonden Wall-E, The Wizard of Oz, The Iron Giant, Blade Runner, Metropolis, Her en 2001: A Space Odyssey op het programma. In februari en maart en februari kan je nog naar:
4 februari: T.I.M. The Incredible Machine uit 2014. Regie: Rolf van Eijk
4 maart: Big Hero 6 uit 2014. Regie: Don Hall, Chris Williams
21 maart: Ex Machina uit 2014. Regie: Alex Garland
Meer info:
www.designmuseumgent.be/nieuws/2017/sphinx
Maak jouw eigen website met JouwWeb